PERTEVNİYAL VALİDE SULTAN CAMİİ-AKSARAY

II. Mahmud’un eşi ve Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Vâlide Sultan tarafından Aksaray Meydanı’nda yaptırılan külliye cami, mektep, türbe, türbedar odası, kütüphane, muvakkithâne, karakol, altı adet çeşme ve yedi adet dükkândan oluşmaktadır. Yirmi dört evrak halinde Topkapı Sarayı Arşivi’nde bulunan külliyenin inşaat defterleri 1867-1871 yıllarına aittir. Buradaki bilgilere göre bina emini Hüseyin Bey, yardımcısı Hüsrev Bey, kâtibi Sâmi Efendi, vakıf idarecisi Bogos Bey (daha sonra Mihran Bey), Kalfa (mimarı) Sarkis (Balyan) Bey, yamağı kardeşi Agop ve Bedros beyler, mermere ve sıva üstüne işlenecek motifleri çizen Oseb Bey ile yamağı Agop (Balyan) Bey’dir. Böylece bazı kaynaklarda mimar olarak İtalyan Montani Efendi’nin gösterilmesinin doğru olmadığı ortaya çıkmaktadır. Aksaray’da yanmış olan Kâtib Camii’nin arsası çevresindeki alanın satın alınmasıyla yapının ihtiyacına uygun boyuta getirilmiştir. İki yıl süren istimlâk işleri sonunda toplam 753.865 kuruş harcanmıştır. Serkis Kalfa tasarımını ve çizimini Pertevniyal Vâlide Sultan’ın, “Ortaköy Camii kadar olsun” şeklindeki emrine göre düzenlemiş, cami harimini Ortaköy Camii’nin harimi kadar yapmış, fakat avlusunu ondan daha geniş tutmuştur. Müneccimbaşından gelen bir tezkerede, 20 Ramazan 1285 (4 Ocak 1869) Pazartesi günü dördü on beş dakika geçe eşref-i sâat olduğu ve cami temelinin o saatte atılması lâzım geldiğinin belirtilmesi üzerine hazırlıklar buna göre yapılmıştır. Külliyenin inşaatı 28 Cemâziyelâhir 1285’ten...